Zihin kuramı bileşenlerini değerlendirmek amacıyla farklı yöntemler kullanılmaktadır. Bazıları task olarak hazırlanmışken bazıları standart testlerden oluşmaktadır.
Bu aşamada kullanılan testleri 4 temel başlıkta toplayacak olursak;
1. Zihin Kuramı Öncüllerini Değerlendirme; Yanlış inanç gelişimi sürecindeki öncülleri değerlendiren testlerden oluşur. Genel olarak normal gelişim gösteren 2-5 yaş arası çocukların bu testten geçmesi beklenir. Temel duyguları değerlendirme, basit ve karmaşık perspektif alma, görme bilmeye neden olur ilkesini kavrama, bir olayın başlangıç, gelişme ve sonuç kısımlarını sıralama, bir duruma bağlı duyguları değerlendirebilme gibi basamakları bulunur.
2. Birinci Düzey Yanlış İnanç Testi; Normal gelişim gösteren 4-5 yaşındaki çocukların bu testlerden geçmesi beklenir. Yer değişmeli transfer testi yani kendi kanısıyla bir diğerinin kanısını ayırt edebilme, beklenmedik içerik testiyle kendi yargısı değişmesine rağmen diğerlerinin yanılabileceğini, görünüm gerçeklik testi ile nesnenin gerçek kimliği ile temsili kimliği arasında ayrım yapmayı bilmesi beklenir. Bu aşamanın duygular basamağında isteklerle duygular arasında bağlantı kurup kuramadığı değerlendirilir. Ayrıca duyguların istekler ve düşünceler ile ilişkisi değerlendirilmekte çocuğun isteği ile düşüncesinin aynı veya farklı olduğu durumlarda nasıl hissedeceğini anlayabilme düzeyi ölçülmektedir.
3. İkinci Düzey Yanlış İnanç Testleri; Bu testte bir kişinin ne düşündüğü hakkında başka bir kişinin ne düşündüğü ile ilgili çalışmalar yapılır.Ayrıca başkasının yanlış inancı anlayıp anlamadığını da değerlendirir.
4. İleri Düzey Zihin Kuramı Testleri; Normal gelişim gösteren 8-9 yaş civarındaki çocukların geçmesi beklenmektedir. Burada göz resimlerinden duyguları anlayabilme,başkalarının duygularını,düşüncelerini niyetlerini anlayabilme,gafları anlayabilme,empati yapabilme,uygun beden dilini kullanabilme anlayabilme,atasöz ve deyimleri anlayabilme gibi basamaklara dair testler bulunur.
Zihin Kuramı Becerilerinin Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Teknikler:
1- Sosyal Öyküler ve Karikatür Konuşmalar:
Hem basit sosyal ve zihinsel durumları öğretmede hem de üst düzey zihin kuramı becerilerinin gelişmesinde kullanılmaktadır. Yeni bir kavramı, beceriyi öğretmek ve var olanı ödüllendirmek için kullanılır. Karikatür konuşmalar ise danışanların anlama becerisinin geliştirilmesi adına kullanılır. Basit figürler, konuşma ve düşünce balonları çizgi film benzeri bir formatla düzenlenerek sosyal anlayışı geliştirmeyi destekler. Yer alan görsel semboller, soyut anlaşılması güç olayları somut ve statik bir şeye dönüştürerek kullanılır bu gayede gizli örtük yazılı olmayan sosyal kurallar dahil olmak üzere çevrelerini anlamalarına yardımcı olmaktadır. Karikatür konuşmalar basit konuşmaları başlatmak ve sürdürmek amaçlı da kullanılmaktadır.
2- Sosyal Becerilerin Resimli Hikayeleri:
Çeşitli sosyal becerileri adım adım açıklayan, çocuğun kendi resimlerinin kullanıldığı hikayelerdir. Her adım konuşma balonlarıyla detaylandırılır, duygu ve düşüncelere de yer verilir. Bu sayede çocuk beceri analizi yapmayı öğrenir.
3-Beşli Skala:
Sosyal yetersizlik yaşayan bireyler birçok durumda nasıl davranacağını, sonuçların neler olabileceğini ve çevresini nasıl etkileyeceğini bilemez. Bu nedenle problemleri açık ve somut bölümlere ayırmak bu bireylere yardımcı olur. 5’li skala aşamalı davranış ve durumlarda ayrıca görselleştirmeye ihtiyaç duyulan durumlarda kullanılır.Skalayı kullanarak belirli davranış zorluklarının basamaklarını fark etmeleri ve her aşamada kendini sakinleştirme yöntemlerini öğrenmeleri öğretilmektedir. Skalayı hazırlarken çocuğun düzeyini göz önünde bulundurmak, görsel kullanmak ve anlaşılır olmak önemlidir.
4- Duygu ve Stres Termometresi:
Duygu termometreleri duyguları ifade etmek,yönetmek ve sakinleşmek amacıyla kullanılan derecelendirilme ölçeklerinden biridir.Bu sayede birey duygularındaki artışı derecelendirir,sözel olmayan ipuçlarıyla duygularını ayırt edebilir,sınıflandırabilir. Olumsuz duyguyu olumluya çevirmeyi öğrenir,çevresel kaynakları fark eder. Hissettiği duyguların belirtilerini tanımayı öğrenir ve ihtiyacına uygun rahatlama,gevşeme tekniklerini seçmeyi keşfeder.
5- Güç Kartı Stratejisi:
Çocuğun sosyal durumları, rutinleri, dilin anlamını ve yazılı olmayan sosyal kuralları anlamasına yardımcı olmak için çocuğun özel ilgisini kullanan görsel bir problem çözme aracıdır. Çocuğun yaşadığı problemlere benzer senaryolar oluşturularak bu senaryo bir kahraman üzerinden çözülür. Bu çözüm stratejileri görselleştirilir ve bir karta dönüştürülerek çocuğun günlük hayatta yanında taşıyarak hatırlamasına ve bu stratejileri uygulamasına yardımcı olur.
6- Kural Kitapçıkları:
Farklı alanlarla ve insanlara göre kurallar değişkenlik göstermektedir.Bu değişen kurallara çocukların uyum sağlayabilmesi için özgün ve çocuğun dil düzeyine uygun kitapçıklar hazırlanılabilir. Okuma – yazma bilmeyen çocuklar için karikatürler ve görseller kullanılabilir.Kurallar açık ve net şekilde yazılmalıdır.
7- Sosyal Otopsi:
Bireylerin yaptıkları sosyal hatalarını anlamaları için geliştirilmiş bir yöntemdir. Burada bireyin yaptığı hatayı tanımlaması, hatadan zarar görenleri belirlemesi, hatayı nasıl düzelteceğine karar vermesi ve hatasını düzeltmesi için bir karar vermesi beklenir. Böylece oluşabilecek benzer durumlarda ne yapması gerektiği konusunda yol gösterici olmaktadır. Sosyal otopsi olayın hemen ardından zamanında yapılmalıdır.
8- Teknoloji Destekli Öğretim:
Teknoloji kullanımına dayalı olan yazılımlar, videolar sosyal ve iletişimsel becerilerin öğretiminde oldukça etkili olmaktadır. Bilgisayar programı ile zihin kuramı öğretimi ile ilgili ilk çalışmalar yanlış inancı öğretmek amacıyla yapılmıştır. Teknoloji destekli öğretimde en sık kullanılan yöntem video modelle öğretimdir. Bu bireyin öğrenmesini istediğimiz davranışı izleterek model almasını sağlamaktır. Özellikle alıcı dili zayıf,işitsel uyaranları işlemede güçlük çeken,aynı zamanda bir eylemin sergileme yöntemini veya eylem sonucunu anlamakta zorlanan,sık tekrara ihtiyaç duyan bireyler için etkili bir yöntemdir.
Sonuç olarak, zihin kuramı, sadece psikolojik ve nörolojik bir fenomen olmanın ötesinde, insan toplumlarının nasıl şekillendiğini ve bireylerin birbirleriyle nasıl ilişki kurduğunu anlamamız için temel bir araçtır. Zihin kuramı terapisi, genellikle 6 ila 12 seans sürebilir, ancak bu süre bireyin ihtiyaçlarına, terapinin hedeflerine ve bireysel ilerlemeye bağlı olarak değişebilir. Bazı durumlarda, terapinin süresi daha kısa veya daha uzun olabilir. Her seansın süresi de yaklaşık 45 dakika ile 1 saat arasında değişebilir. Terapist, genellikle her seansta zihin kuramı becerileriyle ilgili belirli bir konuya odaklanır ve ilerleme kaydedildikçe seanslar daha spesifik ve ileri düzey beceriler üzerine şekillendirilebilir.
Güven Psikoterapi Ekibi
